Od kilku lat pojecie to wzbudza powszechne zainteresowanie psychologów i pedagogów pracujacych z dziecmi. Tajemnicze ADHD to skrót od angielskiej nazwy Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli „Zespół nadpobudliwosci psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi" (czesto nazywany po prostu "zespołem hiperkinetycznym" lub "zespołem nadpobudliwosci psychoruchowej").
Zdaniem Teresy Bednarskiej i Haliny Spionek z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania. To zaburzenie spotykane jest częściej u chłopców niż u dziewczynek. Jego pochodzenie nie zostało w pełni wyjaśnione, jednak wiadomo, że znacząca rolę odgrywają tu czynniki genetyczne, czyli gdy mamusia lub tatuś byli „urwisami” w dzieciństwie, to prawdopodobne jest, że i ich pociecha przysporzy im wiele „wychowawczego wysiłku”.
Ocenia sie, 4e ADHD występuje u 3 – 10% dzieci i przejawia sie jako:
- Zaburzenia koncentracji uwagi,
- Nadmierna impulsywność,
- Nadruchliwość.
Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka w wieku przedszkolnym
Nadpobudliwość psychoruchowa jest zjawiskiem najczęściej występującym u dzieci w wieku przedszkolnym. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo sprawiają rodzicom i nauczycielom ogromne problemy wychowawcze. Są one żywiołowe, chaotyczne w działaniu i wszystko robią w pospiechu. Dzieci te nie potrafią pozostać w bezruchu nawet przez krótki okres: chodzą po sali, biegają, podskakują, wymachują rekami lub nogami, ciągle zmieniają pozycję, kręcą sie, wiercą – przeszkadzają w ten sposób swoim rówieśnikom i nauczycielom.
U niektórych dzieci nadpobudliwość objawia sie w postaci drobnych ruchów wykonywanych w obrębie własnego ciała, takich jak: poruszanie palcami rąk, poprawianie włosów i okularów, rozpinanie i zapinanie guzików, obgryzanie paznokci, manipulowanie drobnymi przedmiotami, wykonywanie różnych zbędnych ruchów w czasie, gdy powinny siedzieć w bezruchu i słuchać bajek.
Dzieci nadpobudliwe najbardziej lubią zabawy, w których przeważa element ruchowy. Zawsze są skłonne do pomocy, ale szybko ulegają wpływom zewnętrznym i zmieniają kierunek zainteresowań. Nadpobudliwość w sferze poznawczej wyraża sie trudnościami z koncentracją uwagi, z trudnościami w percepcji wzrokowej i słuchowej, wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz pobie4nym myśleniem. Dziecko nie potrafi sie skupić dłużej nad wykonywana czynnością, uwaga jego jest rozproszona. Cechuje je częściowy brak wytrwałości – skupienie nad zadaniem jest dla nich tak dużym wysiłkiem, że powoduje szybkie meczenie się.
Zdolności intelektualne dzieci nadpobudliwych nie różnią sie od poziomu charakterystycznego dla dzieci w tym wieku, ale ich osiągnięcia są z reguły znacznie gorsze niż ich możliwości.
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w sferze emocjonalnej są niezwykle wrażliwe, łatwo sie obrażają, są płaczliwe, kłótliwe, agresywne, mają wybuchy złości. Często wchodzą w konflikty z rówieśnikami. Często zmienia sie ich nastrój, popadają w skrajności – od wielkiej radości do głębokiego smutku. To powoduje, że dzieci nadpobudliwe nie są odporne na sytuacje trudne. Szybko sie zniechęcają, tracą zapał, nie potrafią działać w sposób zorganizowany.
Zdarzają sie również dzieci, u których możemy zauważyć nadmierną pobudliwość objawiającą sie we wszystkich sferach czyli poznawczej, emocjonalnej i ruchowej równocześnie. Te dzieci sprawiają rodzicom i wychowawcom największe problemy. Czynności codzienne przez nie wykonywane są chaotyczne, podczas jedzenia, ubierania sie, czy mycia są niecierpliwe i niedokładne, spieszą sie, nie kończą rozpoczętych działań. Tempo
ich pracy jest nierównomierne. Czasem potrafią długo zajmować sie jakimś zadaniem, innym razem bez przerwy zmieniają kierunek działania.
U niektórych dzieci wraz z nadpobudliwością psychoruchową można zaobserwować niewielkie opóźnienia w zakresie rozwoju ruchowego lub niezręczność ruchową. Dzieci te brzydko rysują (rysunki są brudne, pomięte, niedokończone). Nie potrafią dobrze wykonać tych czynności, które wymagają precyzji i koordynacji ruchów.
Przyczyny powstawania nadpobudliwosci psychoruchowej
Najczęstsza przyczyna powstawania nadpobudliwości psychoruchowej jest uszkodzenie układu nerwowego dziecka, które może nastąpić w różnych okresach jego życia. Do czynników uszkadzających układ nerwowy w okresie płodowym zaliczamy m.in.:
- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki itp.);
- choroby zakaźne lub inne w czasie ciąży (różyczka, świnka, żółtaczka matki, choroby krążenia matki);
- zatrucia w ciąży (leki, alkohol, papierosy, zatrucia pokarmowe);
- niewłaściwe odżywianie sie w czasie ciąży;
- urazy mechaniczne w okresie ciąży (upadki, uderzenia w brzuch).
Do czynników uszkadzających układ nerwowy w okresie okołoporodowym zaliczamy m.in.:
- niedotlenienie podczas porodu (zamartwica);
- urazy mechaniczne (poród wczesny, niewłaściwie przebiegająca akcja porodowa).
Do czynników uszkadzających układ nerwowy w przebiegu życia dziecka zaliczamy m.in.:
- urazy mechaniczne czaszki w wieku dziecięcym (wypadki połączone ze wstrząsem mózgu, upadki);
- poważne choroby (np. zapalenie opon mózgowych, choroby zakaźne połączone z drgawkami i wysokimi temperaturami).
Według badan H. Spionek najwięcej dzieci z nadpobudliwością psychoruchowa pochodzi z patologicznych cia4, konfliktu serologicznego, nieprawidłowych porodów i dzieci urodzonych w zamartwicy. Zdaniem Russell A. Barkley najnowsze badania wykazują, że bezpośrednią przyczyną tego zaburzenia mogą być mutacje genetyczne.
Objawy nadpobudliwości występują najczęściej na skutek korelacji czynników biologicznych z czynnikami społecznymi. Do czynników społecznych wpływających na wystąpienie omawianych zaburzeń zaliczamy m.in.:
- atmosferę domowa (napięta i niespokojna atmosfera, awantury i nerwowość rodziców - burzą równowagę nerwowa dziecka, a długotrwałe pobudzenie emocjonalne dziecka prowadzi do utrwalenia sie pewnych nawyków reagowania na trudne sytuacje i znajduje swój wyraz w nadpobudliwości);
- nieprawidłowy styl wychowawczy w rodzinie (wychowanie niekonsekwentne, czyli brak stałych wymagań stawianych dziecku i stałych praw udzielanych mu przez dorosłych a także wychowanie rygorystyczne, czyli usiłowanie podporządkowania sobie dziecka sprzyja występowaniu opisywanych zaburzeń);
- brak zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych (głównie miłości, bezpieczeństwa);
- wymagania najbliższego otoczenia;
- spędzanie wolnego czasu głównie przy telewizji i grach komputerowych, z których większość zawiera elementy przemocy;
- "tempo życia" (deficyt kontaktów ze stale zapracowanymi i przemęczonymi rodzicami);
- obcowanie z głośnymi i agresywnymi wzorcami kontaktów międzyludzkich.
Bibliografia: J. Gudaczewska, M. Tarsa. Jak pracować z dzieckiem nadpobudliwym? Poradnik dla rodziców i nauczycieli.
