Programy unijne na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu realizowane przez
pomoc społeczną
Zarówno Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie jak i Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej mają możliwość realizacji projektów na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznego dofinansowywanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach POKL. Specjalnie dla tych podmiotów ogłaszany jest konkurs na realizację projektów systemowych przez OPSy i PCPRy w ramach działania 7.1.1 - Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej oraz 7.1.2 - Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie. Oprócz tego mogą one składać wnioski o dofinansowanie projektów w ramach konkursów. Z funduszy Europejskiego Funduszu Społecznego realizowane są często Programy Aktywności Lokalnej (PAL), w ramach których organy pomocy społecznej prowadzą dodatkowe działania aktywizujące i integrujące społeczność lokalną, nierzadko w partnerstwie z urzędami gmin, szkołami, poradniami psychologiczno - pedagogicznymi oraz organizacjami pozarządowymi.
Domy pomocy społecznej
Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej. Podstawą prawną działania domów pomocy społecznej jest Ustawa z dnia 12.03.2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593).
Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. W przypadku, gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna – prokuratora.
Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla:
- osób w podeszłym wieku,
- osób przewlekle somatycznie chorych,
- osób przewlekle psychicznie chorych,
- dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
- dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
- osób niepełnosprawnych fizycznie.
Domy pomocy społecznej mogą prowadzić, po uzyskaniu zezwolenia wojewody jednostki samorządu terytorialnego, Kościół Katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia, inne osoby prawne, osoby fizyczne.
Zezwolenie na prowadzenie domu pomocy społecznej wydaje wojewoda właściwy ze względu na położenie domu. Aby uzyskać zezwolenie na prowadzenie domu należy wykazać, że zostały spełnione określone standardy. Pomimo tego organizacja domów pomocy społecznej jest bardzo różna.
Ośrodki wsparcia
Osobom, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych, mogą być przyznane usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze lub posiłek, świadczone w ośrodku wsparcia. Podstawą prawną działania ośrodków wsparcia jest Ustawa z dnia 12.03.2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593).
Ustawa mówi, że ośrodek wsparcia jest jednostką organizacyjną pomocy społecznej dziennego pobytu oraz że ośrodku wsparcia mogą być prowadzone miejsca całodobowe okresowego pobytu. W praktyce część ośrodków wsparcia to miejsca okresowego zamieszkania dla osób potrzebujących pomocy, część natomiast to miejsca gdzie pomoc można uzyskać tylko w ciągu dnia.
Pomoc społeczna prowadzi:
- ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
- dzienne domy pomocy,
- domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
- schroniska,
- domy dla bezdomnych
- kluby samopomocy.
Ośrodkami wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi są środowiskowe domy samopomocy lub kluby samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Instytucje te świadczą pomoc osobom, które w wyniku upośledzenia niektórych funkcji organizmu lub zdolności adaptacyjnych wymagają pomocy w funkcjonowaniu w środowisku rodzinnym i społecznym. Ośrodki wsparcia udzielają pomocy zmierzającej do zwiększenia zaradności i samodzielności życiowej tych osób, a także ich integracji społecznej.
Środowiskowe domy samopomocy świadczą usługi w ramach indywidualnych lub zespołowych treningów samoobsługi i treningów umiejętności społecznych, polegających na nauce, rozwijaniu lub podtrzymywaniu umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego i funkcjonowania w życiu społecznym. Okres korzystania z miejsca całodobowego pobytu w środowiskowym domu samopomocy nie może być jednorazowo dłuższy niż miesiąc, z możliwością przedłużenia do trzech miesięcy w uzasadnionych przypadkach.
Rodzinne domy pomocy
W przypadku braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania osoba wymagająca z powodu wieku pomocy innych osób może korzystać z usług opiekuńczych i bytowych w formie rodzinnego domu pomocy. Rodzinny dom pomocy stanowi formę usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo przez osobę w jej miejscu zamieszkania dla nie mniej niż trzech i nie więcej niż ośmiu osób wymagających z powodu wieku wsparcia w tej formie.
Mieszkania chronione
Osobie, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, ale nie wymaga usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, w szczególności osobie z zaburzeniami psychicznymi, osobie opuszczającej rodzinę zastępczą, placówkę opiekuńczo-wychowawczą, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład dla nieletnich, a także cudzoziemcowi, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, może być przyznany pobyt w mieszkaniu chronionym.
Mieszkanie chronione jest formą pomocy społecznej przygotowującą osoby tam przebywające, pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia lub zastępującą pobyt w placówce zapewniającej całodobową opiekę. Mieszkanie chronione zapewnia warunki samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w integracji ze społecznością lokalną. Mieszkanie chronione może być prowadzone przez każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej lub organizację pożytku publicznego.
Ośrodki Interwencji Kryzysowej
Celem funkcjonowania Ośrodków Interwencji Kryzysowej jest świadczenie pomocy w rozwiązaniu różnych trudnych sytuacjach życiowych. Ze wsparcia tych placówek mogą korzystać wszyscy, którzy znaleźli się w nagłym lub przewlekłym kryzysie psychicznym, w sytuacji zagrożenia lub po traumatycznych przejściach. Ośrodki Interwencji Kryzysowej udzielają pomocy osobom przeżywającym trudności małżeńskie, osobom w starszym wieku, osobom dotkniętym przemocą, w tym przemocą domową, osobom przeżywającym utratę kogoś bliskiego (np. śmierć, rozstanie, rozwód), osobom przeżywających gwałtowną, niekorzystna zmianę w życiu (utratę pracy, zdradę współmałżonka, zagrożenie ciężką chorobą itp.). Ośrodki świadczą także pomoc w sytuacjach prób samobójczych oraz ofiarom wypadków i napadów. Ośrodki pomagają również osobom przeżywającym trudności w relacjach społecznych oraz rodzicom w trudnościach wychowawczych. Podstawowym celem działania ośrodków jest interwencja kryzysowa, rozumiana jako zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Jej celem jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej. Podstawą działania Ośrodków Interwencji Kryzysowej jest Ustawa z dnia 12.03.2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593). Prowadzenie ośrodków jest zadaniem własnym powiatu.
Ośrodki interwencji kryzysowej pełnią ważną funkcję w zapobieganiu oraz zwalczaniu wykluczenia społecznego. Związek kryzysu w wykluczeniem społecznym polega na tym, iż kryzys grozi wystąpieniem poważnych zmian dysfunkcjonalnych, które z kolei zwiększają ryzyko wykluczenia społecznego. Także osoby, które już funkcjonują w obszarze wykluczenia społecznego korzystają z Ośrodków Interwencji Kryzysowej z racji posiadania różnego rodzaju problemów związanych z wykluczeniem.
Ośrodki różnią się strukturą organizacyjną oraz metodami pracy. Brakuje regulacji prawnych określających szczegółowo ich funkcjonowanie. Najczęściej ośrodki czynne są 24 godziny na dobę. Oferują pomoc psychologiczną, psychiatryczną (konsultacje), porady prawne i socjalne, często zapewniają udział w grupach wsparcia. Wiele z nich posiada także hostel, w którym można przebywać przez pewien czas na określonych zasadach. Ośrodki interwencji kryzysowej współpracują z ośrodkami pomocy społecznej, instytucjami i organizacjami świadczącymi pomoc psychologiczną i psychiatryczną, wymiarem sprawiedliwości, prokuraturą, policją oraz organizacjami pozarządowymi. Sposób tej współpracy jest zależny od standardów wypracowanych w danym powiecie. Interwencją kryzysową obejmuje się osoby i rodziny bez względu na posiadany dochód. Do ośrodków interwencji kryzysowej można zgłaszać się osobiście lub telefonicznie umówić się ze specjalistą. Wszelka pomoc jest świadczona bezpłatnie. Ośrodki interwencji kryzysowej otwierają często także inne podmioty, najczęściej organizacje pozarządowe. Wówczas podstawą ich działania nie jest ustawa o pomocy społecznej, lecz ustawa, która dotyczy działania wszystkich organizacji pozarządowych – Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z dnia 29 maja 2003 r.)
Organizacje te, same określają sposób i zakres swojego działania. Część z nich pod tą nazwą prowadzi wyłącznie hostele, część wyłącznie poradnictwo. Niektóre obejmują swoją pomocą wszystkie osoby, niektóre wyłącznie wybraną grupę docelową np. ofiary przemocy w rodzinie.
Punkty konsultacyjne
Osobom wymagającym pomocy psychologiczno-prawnej socjalnej pomoc świadczą także rozmaite punkty konsultacyjne. Punkty konsultacyjne funkcjonują najczęściej przy ośrodkach pomocy społecznej. Poradnictwo specjalistyczne dla mieszkańców w punktach informacyjno- konsultacyjnych organizują także czasem urzędy gminy oraz organizacje pozarządowe.
Poradnie psychologiczno – pedagogiczne
Dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno – pedagogicznej udzielają wsparcia poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne. Podstawą działania poradni psychologiczno pedagogicznych jest Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dziennik Ustaw z 1996 r. Nr 67 poz. 329).
W poradniach korzystać można także z pomocy logopedycznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. Poradnie udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. Zatrudniają one pracowników pedagogicznych: psychologów, pedagogów, logopedów, socjologów, doradców zawodowych i rehabilitantów. W praktyce z pomocy poradni korzystają dzieci i młodzież szczególnie narażone na trudności w dorosłym życiu, a tym samym wykluczenie społeczne. Poradnie współpracują ze szkołami oraz ośrodkami pomocy społecznej.
Wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy
Urzędy pracy realizują zadania w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia, zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej osób poszukujących pracy. Podstawą funkcjonowania urzędów pracy jest Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. nr 99, poz. 1001).
Zadaniem urzędów pracy jest pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, organizowanie szkoleń zawodowych udzielanie pożyczek na sfinansowanie kosztów szkoleń zawodowych oraz wypłata zasiłków. Urząd pracy może także stosować inne instrumenty w stosunku do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy.
Urzędy pracy, w zakresie pomocy osobom bezrobotnym, współpracują z Ośrodkami Pomocy Społecznej. Bardzo często te same osoby są klientami obu tych instytucji (w ośrodkach często funkcjonują działy aktywizacji zawodowej, realizują one także projekty dotyczące aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych).
Leczenie osób uzależnionych
System leczenie osób uzależnionych od alkoholu zorganizowany jest odrębnie od systemu leczenia osób uzależnionych od innych substancji psychoaktywnych, choć w ramach obu systemów możliwe jest leczenie osób uzależnionych od kilku substancji. Podstawami funkcjonowania lecznictwa odwykowego z Polsce są: ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 28 października 1982 roku (Dz.U. Nr 35, poz. 230), rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego oraz udziału innych zakładów opieki zdrowotnej w sprawowaniu opieki nad osobami uzależnionymi od alkoholu z dnia 31 grudnia 1999 roku (Dz. U. z dnia 21 stycznia 2000 r.) oraz ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z dnia 19 września 2005 r.).
Działalność w zakresie przeciwdziałania narkomanii prowadzi Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii. Podstawę do działań w zakresie przeciwdziałania narkomanii stanowi Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii. Organ wykonawczy samorządu województwa opracowuje projekt Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Przeciwdziałanie narkomanii należy do zadań własnych gminy, obejmujących zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem, udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii, pomocy psychospołecznej i prawnej, prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie zajęć sportowo-rekreacyjnych dla uczniów, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych, wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów narkomanii, pomoc społeczną osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętym ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego.
Leczenie osoby uzależnionej prowadzi zakład opieki zdrowotnej lub lekarz wykonujący praktykę lekarską, w tym w ramach grupowej praktyki lekarskiej. Rehabilitację osoby uzależnionej mogą prowadzić lekarz posiadający specjalizację w dziedzinie psychiatrii oraz osoba posiadająca certyfikat specjalisty terapii uzależnień.
Leczenie odwykowe osób uzależnionych od alkoholu prowadzą stacjonarne i niestacjonarne zakłady lecznictwa odwykowego oraz inne zakłady opieki zdrowotnej. Od osób uzależnionych od alkoholu nie pobiera się opłat za świadczenia w zakresie leczenia odwykowego udzielane w zakładach opieki zdrowotnej.
Prowadzenie działań związanych z profilaktyka i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gmin. W szczególności zadania te obejmują zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu, udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie, prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Realizacja tych zadań jest prowadzona w postaci gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, stanowiącego część strategii rozwiązywania problemów społecznych, uchwalanego corocznie przez rade gminy. Program jest realizowany przez ośrodek pomocy społecznej, o którym mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub inna jednostkę wskazana w programie.
Do realizacji tych zadań powołuje się gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych. Komisje mają szczególną rolę w zakresie stosowania procedury zobowiązania do leczenia odwykowego osób uzależnionych od alkoholu, które nie chcą poddać się leczeniu. Leczenie odwykowe, co do zasady jest dobrowolne. Wyjątkowo, istnieje możliwość złożenia wniosku o leczenie odwykowe osoby uzależnionej od alkoholu. Wniosek do sądu o zobowiązanie do leczenia odwykowego osoby uzależnionej złożyć może wyłącznie gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych. Osoby zainteresowane leczeniem osoby uzależnionej mogą złożyć wniosek do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
Samorząd województwa realizuje zadania, związane z rozwiązywaniem problemów alkoholowych w postaci wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stanowiącego część strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej.
Zarząd województwa organizuje na obszarze województwa całodobowe zakłady lecznictwa odwykowego oraz wojewódzki ośrodek terapii uzależnienia i współuzależnienia.
Starosta organizuje na obszarze powiatu inne niż wymienione zakłady lecznictwa odwykowego.
Zakładami lecznictwa odwykowego są: wojewódzki ośrodek terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, przychodnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, poradnia dla osób z problemami alkoholowymi, oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, całodobowy oddział terapii uzależnienia od alkoholu, dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu, ośrodek terapii uzależnień od alkoholu.
Do zadań wojewódzkiego ośrodka terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia należy w szczególności wykonywanie zadań przychodni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia dla ludności określonego terenu, udzielanie konsultacji specjalistycznych dla zakładów lecznictwa odwykowego, koordynacja pracy zakładów lecznictwa odwykowego na terenie województwa, działalność metodyczno-organizacyjna w zakresie zbierania i opracowywania danych statystycznych dotyczących rozpowszechnienia uzależnienia od alkoholu i związanych z nim problemów oraz lecznictwa odwykowego na terenie województwa, a także ocena tych danych, inicjowanie i prowadzenie działań podnoszących kwalifikacje zawodowe pracowników merytorycznych zatrudnionych w lecznictwie odwykowym oraz osób współdziałających z zakładami lecznictwa odwykowego w realizacji zadań programowych, w tym organizowanie staży i szkoleń.
W skład przychodni terapii uzależnienia wchodzi poradnia dla osób z problemami alkoholowymi oraz poradnia dla osób współuzależnionych. Przychodnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia realizuje programy psychoterapii dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych, pełen zakres indywidualnych świadczeń zapobiegawczo-leczniczych, świadczenia rehabilitacyjne, działania konsultacyjno-edukacyjne dla członków rodzin osób uzależnionych, wspiera działania placówek podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji, udziela w razie potrzeby konsultacji lekarzom oraz współpracuje z placówkami zajmującymi się rozwiązywaniem problemów alkoholowych i grupami samopomocowymi.
Do zadań oddziału leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych należy udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo-leczniczych dla osób uzależnionych od alkoholu, a ponadto prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych mających na celu motywowanie pacjentów do podjęcia psychoterapii uzależnienia.
Do zadań całodobowego oddziału terapii uzależnienia od alkoholu należą: realizacja programów psychoterapii uzależnienia od alkoholu, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo-leczniczych osobom uzależnionym od alkoholu, prowadzenie działań konsultacyjno-edukacyjnych dla członków rodzin osób uzależnionych, przygotowanie pacjenta kończącego podstawowy program terapeutyczny do kontynuowania terapii w programie ambulatoryjnym. Oddziały terapii uzależnienia od alkoholu we współdziałaniu z poradniami dla osób z problemami alkoholowymi mogą realizować programy terapeutyczne dla osób współuzależnionych.
Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu realizuje w stosunku do osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych, które nie wymagają całodobowej hospitalizacji.
W skład ośrodka terapii uzależnień od alkoholu wchodzą co najmniej dwa rodzaje jednostek organizacyjnych spośród wymienionych które zapewniają całodobowe (lub dzienne) i ambulatoryjne świadczenia zdrowotne dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych.
Całodobowymi zakładami lecznictwa odwykowego są oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz całodobowe ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu.
Organizacje pozarządowe
Podstawą działania organizacji pozarządowych w Polsce jest Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r). Organizacją pozarządową jest każda instytucja (a więc zarówno osoba prawna, jak i jednostka nieposiadająca osobowości prawnej) utworzona na podstawie ustaw, która nie jest jednostką sektora finansów publicznych oraz działająca w celu innym niż osiągnięcie zysku.
Organizacje pozarządowe w Polsce pełnią wiodącą rolę w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu. Mogą podejmować bardzo elastyczne i wielokierunkowe działania na rzecz różnych grup społecznych. Uzupełniają też luki w systemie państwowym udzielając pomocy osobom, dla których pomoc społeczna nie ma wyspecjalizowanej oferty. Organizacje pozarządowe świadczą zwykle pomoc określonym grupom obywateli (ofiary przemocy w rodzinie, cudzoziemcy, osoby opuszczające zakłady karne. Realizują także zadania zlecone z zakresu administracji publicznej.
