Negatywne myślenie jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech depresji. Wiele młodych osób może być sceptycznie nastawionych do tego, że cokolwiek lub ktokolwiek jest w stanie im pomóc.
Proponowane strategie zaradcze:
- a) wsparcie, dodawanie otuchy,
- b) zachęcanie do tego, aby nastolatek spróbował wytrwać w terapii przynajmniej kilka tygodni,
- c) namawianie do stawiania sobie małych celów, dzielenia zadań na mniejsze etapy (technika „małych kroczków“),
d)docenianie tych „małych kroków“ i motywowanie do następnych.
Uczucie przytłoczenia jest powszechnym doświadczeniem w depresji. Osoby w depresji często myślą, że to, czego się od nich wymaga jest zbyt trudne i skomplikowane, albo, że oni sami są zbyt głupi lub nie potrafią nic zrobić. Pacjenci często czują się mniej przytłoczeni zadaniem, gdy rzeczywiście coś zrobią, niż gdy tylko o tym myślą.
Sugerowane interwencje obejmują:
- a) rozpoczynanie różnych przytłaczających ćwiczeń/ zadań wspólnie, co pozwoli zweryfikować prawdziwość przekonania, że dana czynność jest zbyt trudna,
- b) wyrażenie uznania nawet dla najmniejszego wysiłku,
- c) docenianie zaufania młodej osoby, tego że pozwoliła nam na wsparcie,
- d) używanie prostych i łatwych do zrozumienia komunikatów, zadawanie krótkich pytań, e)poszanowanie granic młodego człowieka (zmuszanie do czegoś może wywołać „efekt sprężyny“ – im bardziej będziemy naciskać na coś, tym silniej ta osoba może się bronić, chcąc zachować swoją autonomię i tym bardziej robić coś, co odbierzemy jako „wymówkę“),
- f) dzielenie zadań na mniejsze etapy (np. podzielenie materiału do przeczytania na akapity).
Np. w sytuacji problemu z zapamiętaniem czynności i nastroju – pacjent stara się zaobserwować tylko jeden moment w nadchodzącym tygodniu, w którym poczuje się lepiej, i jeden, w którym poczuje się gorzej, a następnie zapisuje to.
Poczucie beznadziejności jest kolejnym typowym elementem depresji oraz znaczącym wskaźnikiem skłonności samobójczych. Jest charakterystyczne dla osób z depresją i wyraża się w przekonaniu, że oczekiwane korzystne wydarzenie z pewnością nie nastąpi, zajdzie natomiast przewidywana sytuacja negatywna, i to niezależnie od podjętych przez osobę depresyjną środków zaradczych. Eliminowanie tego poczucia jest jednym z najważniejszych zadań dla tych, który wspierają młodą osobę w depresji oraz na każdym etapie terapii. Poczucie beznadziejności często związane jest z tym, że cała masa problemów jest zbyt trudna do rozwiązania.
Strategie zaradcze:
- wzbudzanie nadziei, dialog motywujący
- regularne pytanie nastolatka o to, czy ma nadzieję na poprawę oraz w przypadku jej braku - przyznanie, że taki stan jest dla nas wiarygodny
- podkreślanie, że naszym zdaniem (jeśli tak uważamy) jego problem nie jest przypadkiem beznadziejnym (pokazanie alternatywnego punktu widzenia)
- wspólne tworzenie listy problemów
- wybranie na początek jednego zagadnienia, którego rozwiązanie najbardziej pomoże doświadczyć jakiejś poprawy, poczuć ulgę i przywrócić wiarę, że chociaż część z nich uda się rozwikłać
- pomoc w dostrzeżeniu zalet rozwiązywania problemów po kolei (strategie ukierunkowanego dochodzenia do prawdy) – postępy w jednej sferze dadzą więcej nadziei, niż tylko rozmowy o poczuciu beznadziei.
Niski poziom aktywności – młody człowiek z depresją może godzinami leżeć w łóżku lub siedzieć przy komputerze, nie mając motywacji ani energii do innych czynności.
Proponowane interwencje:
- motywowanie do bardzo prostych działań, np. wspólnego pójścia na krótki spacer lub przynajmniej zrobienia kilku kroków
- proponowanie drobnych aktywności, które w pewnym momencie mogą nabrać sensu
- ważna jest łagodność i nie przyzmuszanie, aczkowiek zachowanie pewnej stanowczości w namawianiu do powolnego zwiększania aktywności
Anhedonia. Jednym z kluczowych objawów depresji jest niezdolność do odczuwania przyjemności, nawet w sytuacjach, które wcześniej bardzo cieszyły. To stan pełen smutku lub wszechogarniającej pustki i obojętności, w którym życie nie ma kolorów, ani smaku. W efekcie chorzy na depresję rezygnują z satysfakcjonujących aktywności i otrzymują tym samym mniej pozytywnych wzmocnień. Badania przeprowadzone w latach 70. i 80. wykazały, że istnieje związek pomiędzy zmianami nastroju a liczbą podejmowanych zajęć sprawiających przyjemność.
Sugerowane interwencje:
- aktywizacja behawioralna
- namówienie chorego na terapię lub leczenie
- wzmacnianie motywacji do leczenia poprzez regularne wsparcie chorego w przekonaniu, że depresję można skutecznie wyleczyć
- zauważanie i wspieranie najdrobniejszych oznak poprawy
- łagodne nakłanianie do prostych codziennych aktywności
Gdy stan osoby w depresji jest wyjątkowo ciężki, należy ograniczyć motywowanie do jakichkolwiek aktywności do czasu, gdy w pełni zaczną działać leki (do kilku tygodni od momentu rozpoczęcia terapii). Wtedy zalecana jest raczej dyskretna obecność i wsparcie.
Strategiami wspierającymi, przeciwdziałającymi temu są:
- a) podkreślanie i uświadamianie przez bliskich, jak wiele osoba chora dla nich znaczy
- b) wysłuchanie wszystkiego, o czym chce opowiedzieć
- c) cierpliwość
- d) wyrozumiałość
- e) zaangażowanie w życie rodzinne / szkolne na poziomie adekwatnym do aktualnych możliwości
- f) zadbanie, by chory spotykał się z osobami, które darzył dotychczas największym zaufaniem
Czego nie robić
Depresja jest chorobą, a nie fanaberią lub „symulacją“ wymyśloną, by uniknąć obowiązków czy odpowiedzialności. Tak jak każdą chorobę należy ją leczyć, bo sama nie przeminie. Chorego trzeba traktować z troską i powagą, nie bagatelizując problemu. Komentarze w rodzaju: „to nic takiego”, „weź się za siebie”, „przesadzasz” – tylko pogarszają sprawę i powodują, że nastolatek może zamknąć się w sobie oraz stracić nadzieję, że jego sytuację ktoś zrozumie i mu pomoże.
Inne zabiegi, które nie działają i tylko pogarszają sytuację:
- a) krytyka chorego z powodu jego depresyjnych zachowań i braku chęci do życia
- b) odbieranie złego nastroju i humoru jako niechęci skierowanej przeciwko nam
- c) uszczęśliwianie na siłę
- d) wyręczanie chorego w różnych czynnościach – pozbawianie go szansy na aktywność
- e) izolowanie go od życia codziennego, w tym problemów i kłopotów, może sprawić, że poczuje się jeszcze bardziej nieważny i odtrącony
- f) zmuszanie (zamiast zachęcania) do chodzenia na imprezy lub spotkania towarzyskie
- g) obrażanie się, kiedy chory negatywnie reaguje na chęć pomocy (może o to poprosić w innym momencie)
- h) unikanie tematu choroby i nieprzyjemnych emocji
Źródło: REKOMENDACJE POSTĘPOWANIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA, WYKRYWANIA I LECZENIA DEPRESJI. Instytut Psychiatrii i neurologii w Warszawie, Warszawa, 2018.
Rekomendacje opracowane w ramach realizacji Programu zapobiegania depresji w Polsce na lata 2016-2020, finansowanego przez Ministra Zdrowia.
